Giới thiệu bài phỏng vấn nhà thơ Nguyễn Hữu Hồng Minh

Hồ Cảnh Hưng

Đây là bài phỏng vấn nhà thơ hay nhất mà tôi từng đọc được. Tôi tiếp xúc với nhà thơ Nguyễn Hữu Hồng Minh lần này là lần thứ hai. Lần đầu tiên tôi biết anh thông qua bài thơ “Lá” khoảng 10 năm trước. Lần thứ hai, tức là lần này, là tin tức về một nhà thơ cách tân thơ, và với bài phỏng vấn mà tôi đang nhắc tới và xin được đăng lại sau đây. Hai lần cách nhau 10 năm. Với hai lần đó, tôi đã có một sự bất ngờ. Trong tưởng tượng của tôi, Nguyễn Hữu Hồng Minh chắc phải là một nhà thơ thư sinh, hiền lành lắm, như người đã từng viết ra bài thơ “Lá” kia… Đâu ngờ sau 10 năm gặp lại…

Trước đây, tôi nhớ, những người nông dân ở chỗ tôi đọc rất say mê bài thơ của Chế Lan Viên như sau:

Tôi có chờ đâu, có đợi đâu

Đem chi xuân lại gợi thêm sầu

Với tôi tất cả như vô nghĩa

Tất cả không ngoài nghĩa khổ đau.

Thời kỳ người ta đọc bài thơ đó, thời kì bao cấp, như nhà văn Nguyễn Huy Thiệp nói trong cuốn Giăng lưới bắt chim, thật chết dẫm! Một nắng hai sương, người nông dân bán mặt cho đất, bán lưng cho trời. Ra giêng ra hai rồi thoắt cái họ lại nghe đến tháng 11, tháng Chạp, họ trở nên chán nản, giận dữ ghê gớm… Họ cũng không có sự lựa chọn nào khác. Họ đọc bài thơ chỉ để nâng cái khổ đau hèn hạ của mình lên cấp độ thi sĩ. Nhà thơ, trong trường hợp ấy, không phải là một người có kinh nghiệm sống hơn họ, cũng không phải giúp họ một tư tưởng, một quan điểm thẩm mỹ hoặc một đường lối sống nọ kia mà đơn giản chỉ vì cái kiểu cách thi sĩ của anh ta, chỉ vậy thôi. Trong trường hợp này, thi sĩ cứ thế mà phát tiết cái chất thi sĩ bản năng của mình ra và được đón nhận. Những nhà thơ trong thời kháng chiến cũng vậy, họ cứ sẵn đại lộ được vạch định sẵn mà phát tiết, rằng như thế này, như thế này, và v.v… không phải dằn dật, tìm tòi nhọc nhằn gì nhiều.

Chỉ những thi sĩ thời bây giờ mới không còn được dễ dàng như trước. Các thi sĩ bây giờ không còn một đại lộ được vạch sẵn để đi. Các thế hệ nhà thơ trước, từ Thơ Mới cho đến các nhà thơ tiền chiến, trên phương diện là nhà thơ họ sướng hơn các nhà thơ giai đoạn 7x, 8x rất nhiều. Những người sinh ra trong giai đoạn 7x, 8x gian khổ hơn, bởi vì họ đứng trước nhu cầu phải đổi mới khác loại.

Đọc bài phỏng vấn nhà thơ Nguyễn Hữu Hồng Minh thật sự tôi choáng ván, bàng hoàng. Mỗi một lời nhà thơ nói tôi nghe như một phát búa nện xuống. Như tiếng sấm vang:

“Bạn đọc không cần thơ nữa và thơ tự chết đi. Rồi các tờ báo người ta muốn lấy các trang thơ để đi làm quảng cáo”.

“Thứ nữa là cần một trang mới thật sự thì thơ mới trở lại được với độc giả. Tôi thấy đời sống của anh nhà thơ buồn cười lắm, gần như là không có nhuận bút và không có gì cả. Nhà thơ chẳng có gì để tồn tại cả”.

“Người ta phải viết tác phẩm trong bóng tối còn chuyện có đưa ra được hay không hoàn toàn lại là một câu chuyện khác. Nó hoàn toàn chẳng ăn nhập gì vào đây cả”.

“Thời đại hiện nay người ta đi quá nhanh, người ta chưa chuẩn bị cho mình một khoảng lặng. Cho nên bi kịch của nhà thơ hiện tại làm thơ không hay nhưng họ ngày càng hung dữ. Họ phải đi kiếm ăn, họ bị rã đàn...”

“Khi không còn đất sống, không còn tri kỷ nữa, họ trở nên hung dữ. Nhưng có hung dữ thì thơ họ cũng không hay”.

“Tài năng thì không thiếu. Trước đây nhà thơ là những người đẹp như con đại bàng, như con phượng hoàng vậy, còn nhà thơ hiện nay lại chuyển sang trạng thái hung dữ. Các nhà thơ hiện nay giống như những con chó sói trụi lông đi kiếm ăn vậy. Trông hung dữ lắm. Bởi vì là họ không còn đất để sống”.

“Vợ tôi bức xúc vì lúc cô ấy sinh con tôi vẫn lang thang, công việc, tiền bạc không có. Anh Nguyễn Công Khế mang tôi về Thanh Niên nhưng có ký hợp đồng gì đâu. Cứ thả cho sống lay lắt như thế, cuộc sống của tôi khi ấy rất kinh hoàng. Mình chỉ như một thứ vớ vẩn. Tôi như một thằng đàn ông khốn nạn khi vợ sinh mà tôi không có đồng bạc nào hết”.

Tôi thật sự tôi choáng ván. Nguyễn Hữu Hồng Minh chẳng phải là người đã viết một bài về mẹ cảm động như thế này sao:

Sao mẹ ra đi xa thế

Lại lặng im không nói một lời

Sao mẹ làm con đau thế

Ở đâu rồi, ở đâu mẹ ơi?

Trống trải vốn những điều quen thuộc

Lạ lẫm từng gương mặt bạn bè

Con cũng đã lao đi xa lắm

Một sớm về tang tóc im nghe.

Con dám mơ những điều không thực

Để hẫng chân khi mẹ mất rồi

Con gây hấn với thơ

Tìm kiếm nhọc nhằn trang viết

Để bây giờ chỉ vọng những âm rơi.

Thơ có viết mẹ không còn để đọc

Lá như thơ quanh mộ mẹ nằm

Con chỉ ước thơ con như lá

Réo bốn mùa quanh mẹ trăm năm.

Những lời lẽ vừa chân thành, vừa đáng yêu. Thử hỏi một người con nào lớn lên xa mẹ khi đọc bài thơ ấy mà không xúc động? Trong tư tưởng tôi, mãi cho tới bây giờ, Nguyễn Hữu Hồng Minh phải là nhà thơ nhu mì, thư sinh và tình cảm như thế nào đó lắm. Chứ không phải như thế này… Kể từ lúc tôi đọc bài thơ “Lá” của anh tới nay hầu như tôi không lên mạng vì văn chương và cũng không tiếp xúc với đời sống văn học. Đường đời cũng vất vả… Vì vậy, hình ảnh nhà thơ mà mình yêu mến vẫn yên tĩnh một vẻ đẹp không thay đổi trong tâm hồn… 

“Tôi như một là thằng đàn ông khốn nạn khi vợ sinh mà tôi không có đồng bạc nào hết. Anh Nguyễn Ngọc Khế mang tôi về Thanh Niên nhưng có ký hợp đồng gì đâu”.

“Tôi thấy đời sống của anh nhà thơ buồn cười lắm, gần như là không có nhuận bút và không có gì cả. Nhà thơ chẳng có gì để tồn tại cả”.

“Khi không còn đất sống, không còn tri kỷ nữa, họ trở nên hung dữ. Nhưng có hung dữ thì thơ họ cũng không hay”.

Và đây:

“Các nhà thơ hiện nay giống như những con chó sói trụi lông đi kiếm ăn vậy. Trông hung dữ lắm…”

Tôi nghĩ, làm thơ bây giờ, không ai có thể thỏa mãn được với những bài thơ mượt mà tình cảm như trước được nữa. Thơ bây giờ phải khác như thế nào đó (“cơ bản là bạn đọc không còn chịu nổi chuyện màu mè, vớ vẩn của nhà thơ”). Con đường của nhà thơ các thế hệ 7-8x chông gai, gian khó hơn thế hệ các nhà thơ lớp trước rất nhiều, nếu không muốn nói là hơn đến hàng trăm, hàng vạn lần…

- Những người ở thế hệ 7-8x phải đối đầu với một vấn đề khó nhất trong văn chương, thơ ca là vấn đề chủ thể (thế giới không có vua). Những nhà thơ giai đoạn này không còn hệ thống giá trị, quyền lực nào để dựa nữa ngoài bản thân mình.

- Chúng ta phải xuất phát trên chính mình, nhân danh giá trị của mình trong hành trình mà chúng ta đi. Chúng ta cũng duy nhất là những người, có thể, phải ngửi tới những khoảng trống của lịch sử.

Tất nhiên, đó là con đường chông gai gian khó nhất và cũng nguy hiểm nhất trong tất cả các con đường mà các nhà thơ trong lịch sử đã từng đi. Việc chúng ta gặp phải tai nạn là điều không thể tránh khỏi.

Và, trong trường hợp này, "ổ thiên đường" (1), tôi nghĩ, đã trở thành như một biểu tượng thành tựu của con đường vĩ đại đó. Là mục đích mà tất cả chúng ta đều phải hướng tới: Một hình thức giá trị văn hóa sống (2) tự chủ và tự thân, không vay mượn, không nhân danh bất kì hệ thống giá trị nào.

Tôi thành thật chia sẻ và nói lên cảm nghĩ của mình. Tuy nhiên, cũng trong khi đọc bài phỏng vấn này, tôi lại nhận ra một điều nữa, - một điều mà tôi thấy, đối với nhà thơ, trong thời đại nào cũng thế, đã luôn hiện ra rất rõ, và lại càng không hề suy giảm ở đây: Trong cái vẻ đau khổ của thi sĩ luôn có một cái gì sang trọng và đẹp. Nếu có một thi sĩ đi trước nhà “như con chó sói trụi lông”, người ta có thể chửi rủa, mắng nhiếc anh ta, nhưng tuyệt đối không ai có thể khinh bỉ anh ta như khinh bỉ một con người tầm thường được.

Đó là điều chắc chắn.

Xin giới thiệu bài phỏng vấn nhà thơ Nguyễn Hữu Hồng Minh sau đây cùng mọi người.
-----------
(2): Chữ của nhà văn Nguyễn Huy Thiệp, bài phỏng vấn Nguyễn Huy Thiệp, Đời hay lắm chứ ("mất quê hương, mất giá trị văn hóa sống").
(1): Tên một cuốn sách mới nhất của nhà thơ Nguyễn Hữu Hồng Minh, phát hành tháng 8/ 2011.

-------------------------------------------------------------

NỘI DUNG BÀI PHỎNG VẤN

(Lấy từ web của nhà thơ Nguyễn Hữu Hồng Minh)

PHẦN 1

Hà Cao thực hiện 

CUỘC TÌM KIẾM HAI MƯƠI NĂM VỀ HÌNH THỨC

* Lâu nay, người ta biết đến Nguyễn Hữu Hồng Minh với vai trò là một nhà thơ. Tôi lấy làm lạ khi ở lần này, anh ra mắt văn xuôi.

Khởi đầu của tôi là văn xuôi. Tôi từng được giải ba trong cuộc thi Văn học tuổi xanh (Cuộc thi của báo Tiền Phong - PV) năm 1990 và giải nhất trong một cuộc thi truyện ngắn do Hội Liên hiệp Văn học Nghệ thuật Đà Nẵng tổ chức. Ngày đó ông Hoàng Tuấn Anh (Bộ trưởng Bộ Văn hóa Thể Thao & Du lịch hiện nay - PV) còn làm bí thư tỉnh đoàn đã trao cho tôi giải thưởng đó vào năm 1992. Với Văn học tuổi xanh, cũng có khá nhiều tên tuổi bước ra từ cuộc thi này. Cuốn này là cả một quá trình hai mươi năm của tôi đấy!

* Anh muốn nói điều gì trong tác phẩm mới nhất Ổ thiên đường?

Nói sơ về cuốn này thì hai mươi năm mà tôi mới in được là một sự thất bại. Một nhà văn bình thường một năm phải in ra được một cuốn hay hai ba cuốn nhưng với tôi thì khó quá. Khó ở chỗ tôi luôn muốn tìm một hình thức để nói tiếng nói của mình nên đôi khi tôi thấy mình lạc lõng. Mình càng muốn nói rõ ràng ra thì lại thấy càng gò bó. Mình muốn nói giọng nói của mình. Tôi nghĩ mình là một tội đồ hơn là một nghệ sĩ. Người ta chấp nhận viết sai rồi sửa sai cứ viết đi rồi ngày mai mình hoàn thiện dần nhưng tôi thì không làm được như vậy. Mình đi tìm sự hoàn thiện rồi nó bị đưa đi vào hoang mang. Con đường mình đi quá mơ hồ. Tôi nghĩ cuốn sách này những người làm nghề, những người viết truyện ngắn nên đọc. Tôi nghĩ tôi chia sẻ với những người đang làm văn xuôi. Đó là sự tìm kiếm trong hai mươi năm về một hình thức mới. Tôi nghĩ những người viết văn xuôi sẽ có nhiều bổ ích khi đọc nó bởi nó là cuộc tìm kiếm trong hai mươi năm của tôi về hình thức. Tôi nói thế nào về văn xuôi thì trong này có rất rõ. Đó là những hình thức mới, những sáng tạo mới. Tôi hy vọng cuốn này tốt và có cái gì đó để đọc.

Thêm nữa, với Ổ thiên đường, tôi nghĩ đây là một sự mới mẻ của công tác kiểm duyệt. Mọi thể nghiệm của tôi về văn xuôi nằm trong này hết. Những vấn đề tôi nói về chính trị, xã hội, về thế giới viết. Trong này có hai truyện Nhai nhựa và Vẽ bùa mà đeo tôi tính viết thành tiểu thuyết nhưng chưa xong nên thành như hai truyện vừa. Tôi nghĩ cuốn này ra sẽ tạo cho tôi cảm hứng để viết tiếp. 

Nói chung, cuốn sách làm tôi thấy hài lòng. Còn sắp tới nó có gập ghềnh gì không thì tôi cũng chưa biết được và không thể dự đoán được. Tôi chịu. Không ai tiên đoán được đướng đi của văn học... Chỉ có thể biết rõ rằng, trong tập truyện này có nhiều thể nghiệm mới về bút pháp. Dò tìm tận đáy những cách viết truyện ngắn hiện đại...!

* Anh hình dung đường kinh tế của cuốn sách ra sao?

Tôi nghĩ cuốn này bán được. Một số bạn bè tôi bảo chỉ cần cuốn sách mang tên Nguyễn Hữu Hồng Minh thì sẽ bán được nhiều. Tôi nghĩ bên Đinh Tỵ (đơn vị liên kết xuất bản với NXB Văn học) cũng từ điều đó mà họ ra cuốn này. Trong văn học có những các cứ, tức là những nhà văn, nhà thơ họ hình thành được thế giới của họ nên nhiều khi tác phẩm không hấp dẫn nhưng cái tên của họ hấp dẫn. Sự hấp dẫn do trong một thời gian dài cái tên ấy bị vấn đề gì đó, bị nghi kỵ gì đó nên sẽ tạo ra sự tò mò. Nhiều bạn bè tôi cũng nói, thực sự họ cũng muốn xem thằng Hồng Minh viết những gì sau những “dấu vết” gì đó.

* Có vẻ, anh bắt đầu chịu thỏa hiệp?

Không! Nhưng tôi cũng chưa rõ anh muốn nói "thỏa hiệp" về cái gì? Điều gì? Còn ở trong trang viết, trên hành trình sáng tạo Nghệ thuật của tôi thì không bao giờ!...

Tôi cho đây là cuốn sách rất cố gắng của nhà xuất bản. Có thể, người biên tập cuốn này sẽ thấy rằng thằng Minh cũng dở thôi chứ chẳng có gì ghê gớm. Nó cũng chỉ như thế thôi. Nhưng người ta lại nghĩ một tác giả nào đấy ở trong bóng tối sau khi đã trải qua một vài sự cố, tai nạn nào đó trong nghề nghiệp thì sẽ đưa những tên tuổi đó vào hai tình huống, thứ nhất là người ta có vấn đề thật, có cái gì đó mới mẻ thật, thứ hai là người ta giải tỏa được. Cuốn này ra thì Nguyễn Hữu Hồng Minh hết trơn rồi. Thế là được. 

CUỘC ĐỜI LUÔN CÓ SỰ ĐỘ LƯỢNG...

* Tôi biết là anh người khá cực đoan trong sự nghiệp viết lách. Cái cực đoan của một kẻ vắt kiệt mình cho cái mới và ít chịu thỏa hiệp với đời sống, với những áng văn thơ đèm đẹp đang nhan nhãn ngoài kia. Để cuối cùng, chính cái mới đè nát cuộc đời anh…

Cái thế giới văn nghệ của lớp bọn tôi bị mắc kẹt trong cái ý mà bạn nói. Trong bối cảnh của thời điểm đó, còn quá nhiều hạn chế như văn hóa đọc chưa cao, rồi việc đào tạo cũng chưa được như bây giờ. Chúng tôi bị mắc kẹt trong đó đấy. 

Bạn nói rất đúng, cái tôi của người viết nó cứ bị cọc cạch trong đó, văn hóa không đến đâu, ngoại ngữ cũng ấm a ấm ớ… Bản thân nó cũng thấy chán nản chính nó. Có rất nhiều cuốn sách của bạn bè mà tôi không đọc được vì những suy nghĩ già cỗi, mệt mỏi nhưng họ cũng không thể làm khác được, đến đó là hết rồi. 

* Anh nhắc về những sự cố, về tai nạn nào đó trong sự nghiệp. Tôi muốn biết cảm giác của anh trong những ngày mưa gió ấy?

Tôi nghĩ những gì mà người ta đã biết mà mình nói lại cũng dở đi. 

* Tôi vẫn muốn anh chia sẻ tý về cuộc sống của anh trong thời điểm đó...

Bạn biết cả hai vợ chồng tôi đấy, gia đình chúng tôi bị thử thách rất nhiều thứ. Nguyệt (nhà thơ Nguyệt Phạm, vợ của Nguyễn Hữu Hồng Minh - PV) muốn tự vẫn mấy lần. Vợ tôi bức xúc vì lúc cô ấy sinh con tôi vẫn lang thang, công việc, tiền bạc không có. Anh Nguyễn Công Khế mang tôi về Thanh Niên nhưng có ký hợp đồng gì đâu. Cứ thả cho sống lay lắt như thế, cuộc sống của tôi khi ấy rất kinh hoàng. Mình chỉ như một thứ vớ vẩn. Tôi như một thằng đàn ông khốn nạn khi vợ sinh mà tôi không có đồng bạc nào hết. 

* Tôi thấy thế này, có vẻ như cái ‘‘tai nạn” của anh nó không gây hậu quả tức thì mà âm ỉ, kéo dài suốt những tháng năm sau đó?

Chính xác. Những tai nạn trong văn chương nhìn bề ngoài tưởng đơn giản nhưng bên trong kinh khủng lắm. Tất nhiên ở cuộc đời luôn có những sự độ lượng. Mình được giúp đỡ từ những nơi khác, những nơi mà mình không ngờ đến...

PHẦN 2

THƠ KHÔNG HAY NHƯNG NHÀ THƠ NGÀY CÀNG HUNG DỮ

 * Thế còn về thơ thì sao?

Cái đích cuối cùng của văn nghệ vẫn là sự sáng tạo ngôn ngữ, hình ảnh nhưng đời sống của văn học hôm nay bị báo chí xé vụn hết. Hầu hết các nhà văn, nhà thơ hiện nay đều chạy theo luật chơi của báo chí. Báo chí hiện nay chỉ đăng những gì dễ đọc và vừa với khuôn khổ của họ thôi, có nhiều thứ rất hay không “hạp” với họ. Tôi thấy một số tài năng chỉ viết những điều lảm nhảm, nếu gọi văn chương là không đúng.

* Anh có vẻ bi quan?

Tôi không bi quan nhưng chẳng thấy điều gì sáng sủa. Tôi nhìn nhận một cách nghiêm túc tất cả những tác phẩm trong luồng hay ngoài luồng, xuất bản chính thức hay không chính thức thì tính văn học vẫn chưa được như mong muốn của độc giả. Tôi cảm giác các thi sĩ đi tìm kiếm cái vật vã thì nhiều chứ chưa đưa ra được một điều gì đó tích cực.

* Vì sao thế? Thưa anh?

Đó là vì văn hóa đọc, văn hóa đọc hiện tại đang có những mâu thuẫn ghê gớm. Những gì đụng đến màu mè, diêm dúa, đụng đến thi ca, là làm dáng thì người ta loại trừ hết. Ở đây có hai vấn đề, trước hết là có một thời gian thơ của ta quá dở, theo thời gian nó suy kiệt vì người ta không còn tin vào các nhà thơ nữa. Bạn đọc không cần thơ nữa và thơ tự chết đi. Rồi các tờ báo người ta muốn lấy các trang thơ để đi làm quảng cáo. Nhưng cơ bản là bạn đọc không còn chịu nổi chuyện màu mè, vớ vẩn của nhà thơ trong khi những vấn đề thời sự anh lại không đụng đến. Thứ nữa là cần một trang mới thật sự thì thơ mới trở lại được với độc giả. Tôi thấy đời sống của anh nhà thơ buồn cười lắm, gần như là không có nhuận bút và không có gì cả. Nhà thơ chẳng có gì để tồn tại cả.

* Hay bi kịch của thi ca đương đại là sự thiếu hụt tài năng?

Tài năng thì không thiếu. Trước đây nhà thơ là những người đẹp như con đại bàng, như con phượng hoàng vậy còn nhà thơ hiện nay lại chuyển sang trạng thái hung dữ. Các nhà thơ hiện nay giống như những con chó sói trụi lông đi kiếm ăn vậy. Trông hung dữ lắm. Bởi vì là họ không còn đất để sống.

* Anh ví dụ xem…

Nhiều chứ! Nhưng tôi chỉ nói như vậy là được rồi (cười). Khi không còn đất sống, không còn tri kỷ nữa, họ trở nên hung dữ. Nhưng có hung dữ thì thơ họ cũng không hay. Nói gì thì nói thơ vẫn cần có sự điềm tĩnh. Nó là cái barie giữa tri thức và sự điềm tĩnh. Thơ không phải là cái áo mà nó cần sự sâu lắng. Thời đại hiện nay người ta đi quá nhanh, người ta chưa chuẩn bị cho mình một khoảng lặng. Cho nên bi kịch của nhà thơ hiện tại làm thơ không hay nhưng họ ngày càng hung dữ. Họ phải đi kiếm ăn, họ bị rã đàn...

* Lời anh nói khiến tôi có cảm giác như các thi sĩ ở ta hiện nay đang gặm nhấm, cào cấu hay nói vui vẻ tý là đang ăn thịt chính mình hơn là đi tìm kiếm, khám phá dăm điều mới mẻ nào đó cho thi ca?

Gần như là như vậy. Đó cũng là một cách nói. Còn một điều nữa là nhiều tác phẩm hiện nay vẫn còn mang tính làm dáng, đọc xong rồi chẳng thấy có gì cả. Các nhà thơ cứ nghĩ điều đó là ngon hơn tất cả, tức là nhấm nháp mà. Nhưng với những hương vị họ đưa ra cũng nhạt thếch và chả có gì mới mẻ cả.

* Anh có nhầm lẫn không?Theo chỗ tôi được biết là hiện nay, trong giới văn chương có một phong trào xuất bản tự do mà lý do theo họ là bởi họ mới quá, trong khi đó các nhà xuất bản ở ta thì cũ kỹ, không theo kịp với thời đại?

Có những quan điểm văn học lợi dụng chuyện kiểm duyệt, một số khó khăn, một số rào cản không đi kịp xã hội như cách đọc, cách xử lý văn bản… để nâng “phông” mình lên. Tôi cũng đọc rất nhiều cái đó nhưng tôi chẳng thấy nó có gì mới cả. Thế nên trong cuốn này tôi có viết truyện vừa là Vẽ bùa mà đeo đấy. Họ cứ tưởng mình là ghê gớm nhưng thực sự chẳng là gì hết. Trở lại với tâm thế người viết, tôi nghĩ người viết thực sự phải bản lĩnh. Người ta phải viết tác phẩm trong bóng tối còn chuyện có đưa ra được hay không hoàn toàn lại là một câu chuyện khác. Nó hoàn toàn chẳng ăn nhập gì vào đây cả. Hiện nay người viết dường như họ còn nôn nóng và hay lợi dụng...